ប្រវត្តិសង្ខេបអំពី fact-checking
ការពិនិត្យមើលការពិតគឺត្រូវបានលេចចេញរូបរាងឡើងនៅទស្សវត្សន៍ 90 នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក និងត្រូវបានប្រើប្រាស់ដំបូងគេដោយអ្នកសារព័ត៌មានបែបស៊ើបអង្កេត។ វាការត្រូវបានអភិវឌ្ឍន៍នៅក្នុងបន្ទប់ព័ត៌មានក្នុងចន្លោះឆ្នាំ 2000-2010 ដើម្បីប្រឆាំងទៅនិងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានមិនពិតនៅលើអនឡាញ នៅលើបណ្តាញសង្គមនិងគេហទំព័រទ្រឹស្តីបោកប្រាស់ ហើយពេលខ្លះព័ត៌មានមិនពិតទាំងនេះមានប្រភពចេញពីមាត់មេដឹកនាំនយោបាយផងដែរ។
នៅចក្រភពអង់គ្លេស ក្នុងបន្ទប់ព័ត៌មានទាំងអស់គឺមានអ្នកសារព័ត៌មានដែលមានជំនាញក្នុងការពិនិត្យរកមើលការពិត។ ដោយការប្រើប្រាស់កម្មវិធីអនឡាញនិងវិធីសាស្រ្តមានប្រយោជន៍មួយចំនួន ពួកគេបានខំប្រឹងអស់ពីសមត្ថភាពដើម្បីដោះស្រាយការជជែកវែកញែកដែលជាញឹកញាប់មានលក្ខណៈបច្ចេកទេសនិងពិបាកកំណត់។ ក្រុមការងារដែលមានកេរ្តី៍ឈ្មោះល្បីសម្រាប់ការងារនេះគឺReality Check by the BBC and Full Fact, គឺជាស្ថានប័ន្ថពិនិត្យព័ត៌មានពិតឯករាជ្យនៅអង់គ្លេស។ វាក៏មានគេហទំព័រមួយចំនួនដែលមានជំនាញទៅលើទ្រឹស្តីបោកប្រាស់ផងដែរដូចជា Snopes ជាដើម។
ការអនុវត្តបែបវិទ្យាសាស្រ្តប្រៀបធៀប quasi-scientific ក្នុងការពោលថា “ខ្ញុំមិនដឹង” គឺអាចទទួលយកបាន។
វិធីសាស្ត្រដែលត្រូវបានប្រើក្នុងការត្រួតពិនិត្យជាក់ស្ដែង វិធីសាស្ត្របែបវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលបានមកពីប្រពៃណីអ្នកសារព័ត៌មាន Anglo-Saxon ជាជាងតាមវិធីសាស្ត្រអក្សរសាស្ត្រ ដែលត្រូវបានសារព័ត៌មានដទៃទៀតយកមកប្រើ ដូចជាបារាំងជាដើម។ គ្មានគុណវុឌ្ឍិទៀតទេ មិនកាន់តំណែងនយោបាយទៀត លែងផ្ដល់សំលេងដល់អ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់។
ពីពេលនេះទៅ ការពិតគឺជាស្ដេច ហើយការពិតគឺជាអ្វីដែលបង្ហាញឱ្យឃើញច្បាស់លាស់ និងត្រូវបានកំណត់។ អ្នកត្រួតពិនិត្យអង្គហេតុ ពឹងផ្អែកតែលើឯកសារ (អត្ថបទ រូបភាព រូបថត វីដេអូ របាយការណ៍។ល។) ដើម្បីបញ្ជាក់ ឬបដិសេធរាល់បញ្ហាដែលបានពិភាក្សានៅក្នុងក្រុមហ៊ុន។ ប្រសិនបើបញ្ហាមួយមិនអាចត្រូវបានដោះស្រាយ ពួកគេបន្តការតាមដានស៊ើបអង្កេតរបស់ពួកគេ រហូតដល់ចុងបញ្ចប់ ហើយបើកបង្ហាញការរកឃើញរបស់ពួកគេដល់សាធារណជន ដែលត្រូវបានរៀបចំឡើងដើម្បីបញ្ជាក់ថាពួកគេមិនមានចម្លើយទាំងអស់ទេ។
ការពិនិត្យការពិតក្នុងយុគសម័យព័ត៌មានប្រឌិត
ដើម្បីធ្វើការបញ្ជាក់ការពិត មនុស្សត្រូវទទួលស្គាល់ថាពួកគេត្រូវការនិយាយការពិត។ ក្នុងយុគសម័យក្រោយសេចក្ដីពិត ដែលឃើញមានទ្រឹស្ដីការឃុបឃិតរួមគំនិតគ្នាឡើងវិញ វាពិបាកណាស់សម្រាប់អ្នកអង្កេតការពិតធ្វើការរបស់ពួកគេដោយសន្តិភាព។
ប៉ុន្មានឆ្នាំនេះ ការអង្កេតការពិតត្រូវបានគេរិះគន់ជានិច្ចកាល។ លើសពីនេះទៀត វាមិនមានផលប៉ះពាល់គួរឱ្យកត់សម្គាល់លើការបោះឆ្នោត (Brexit) នៅចក្រភពអង់គ្លេស ឬការបោះឆ្នោតរបស់លោកដូណាល់ត្រាំ (Donald Trump) ជាប្រធានាធិបតី សហរដ្ឋអាមេរិកនោះទេ ដែលការបោះឆ្នោតចំនួនពីរលើក យុទ្ធនាការបោះឆ្នោតត្រូវបានបំពុលដោយព័ត៌មានក្លែងក្លាយ។