အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်း၏ သမိုင်းကြောင်းအကျဉ်း
အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်းသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ၁၉၉၀ ခုနှစ်များတွင် စတင်ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး စုံစမ်းစစ်ဆေးရေး သတင်းစာဆရာများက အဓိကအားဖြင့် အသုံးပြုသည့် ကနဦး အလေ့အကျင့် ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ အွန်လိုင်း၊ လူမှုမီဒီယာနှင့် လျှို့ဝှက်ပူးပေါင်းကြံစည်မှု သီအိုရီ စာမျက်နှာများတွင် တွေ့ရပြီး တစ်ခါတစ်ရံတွင် နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များ၏ နှုတ်စကားများမှပင် ထွက်လာခဲ့သည့် လွဲမှားနေသည့်သတင်းများ၏ ပျံ့နှံ့မှုကို တိုက်ထုတ်ရန် ၂၀၀၀-၂၀၁၀ နှစ်များတွင် ဒစ်ဂျစ်တယ် သတင်းခန်းများအတွင်း ၎င်းက တဖြည်းဖြည်း တိုးတက်လာခဲ့သည်။
ယူကေတွင် ဗာကျူရယ်အရ သတင်းခန်းအားလုံးတွင် အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်းအတွက် အထူးပြုသည့် သတင်းစာဆရာများ ရှိပါသည်။ အွန်လိုင်း ကိရိယာများနှင့် တိကျသော နည်းလမ်းများကို အသုံးပြု၍ နည်းပညာဆန်ပြီး သတ်မှတ်ရန် ခက်ခဲလေ့ရှိသည့် ဝေဖန်ဆွေးနွေးမှုများကို ပြီးပြတ်စေရန် အကောင်းဆုံး ကြိုးပမ်းကြသည်။ ဤအလုပ်အတွက် လူသိအများဆုံး အဖွဲ့များမှာ BBC ၏ Reality Check နှင့် လွတ်လပ်သော ဗြိတိသျှ အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်း အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်း Full Fact တို့ ဖြစ်သည်။ လျှို့ဝှက်ပူးပေါင်းကြံစည်မှု သီအိုရိများအပေါ် စစ်ဆေးရာတွင် အထူးကျွမ်းကျင်သည့် Snopes ကဲ့သို့ ဝဘ်ဆိုက်အချို့လည်း ရှိပါသည်။
အယောင်ဆောင် သိပ္ပံနည်းကျ အလေ့အထတစ်ခုဖြစ်သည့် “ကျွန်ုပ်မသိပါ” မှာ လက်ခံနိုင်ပါသည်
အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်းတွင် အသုံးပြုသည့် ချဉ်းကပ်နည်းသည် ပြင်သစ်ကဲ့သို့ တခြား သတင်းစာပညာဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှုများတွင် အသုံးပြုသည့် စာပေ ချဉ်းကပ်နည်းကို မှီငြမ်းထားခြင်းထက် အန်ဂလို-ဆက်စွန် သတင်းစာပညာဆိုင်ရာ အစဉ်အလာမှ ဆင်းသက်လာသည့် အယောင်ဆောင် သိပ္ပံနည်းကျ နည်းလမ်းများကို အသုံးပြုပါသည်။ နောက်ထပ် စနောင့်စနင်းဖြစ်ခြင်းများ မရှိ၊ နိုင်ငံရေး ရာထူးများ ရယူခြင်းမရှိ၊ ပြဿနာတွင် ပါဝင်သူအားလုံးထံ ဖွင့်ဟပြောဆိုချက်ပေးခြင်း မရှိတော့ပါ။
ယခုမှစ၍ အချက်အလက်မှာ အရေးအကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး ခိုင်လုံ၊ တိကျကာ အဓိပ္ပါယ်ရှိရပါမည်။ အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးသူများသည် ကုမ္ပဏီအတွင်း ဆွေးနွေးခဲ့သည့် ပြဿနာများကို အတည်ပြုရန် သို့မဟုတ် မဟုတ်မှန်ကြောင်း ပြောဆိုရန် စာရွက်စာတမ်းများ (စာသားများ၊ ပုံများ၊ ဓာတ်ပုံများ၊ ဗီဒီယိုများ၊ သတင်းပေးပို့ချက်များ၊ အစရှိသည်တို့) ပေါ် မူတည်ပါသည်။ ပြဿနာကို ဖြေရှင်းမရနိုင်ပါက စုံစမ်းစစ်ဆေးခြင်းကို အဆုံးထိ လိုက်လုပ်ပြီး ၎င်းတို့တွင် အဖြေများ မရှိကြောင်း ဝန်ခံရန် ပြင်ဆင်နေစဉ် အများပြည်သူထံ ၎င်းတို့၏ ရှာဖွေတွေ့ရှိချက်များကို တင်ပြပါသည်။
လွဲမှားနေသည့်သတင်းများရှိသည့်ခေတ်တွင် အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်း
အဖြစ်မှန်များကို အတည်ပြုနိုင်စေရန် လူအများသည် စစ်မှန်ကြောင်း ပုံစံတစ်ခုကို ကိုယ်စားပြုရန် သဘောတူပေးရပါဦးမည်။ လျှို့ဝှက်ပူးပေါင်းကြံစည်မှု သီအိုရီများ၏ အားကောင်းသော ပြန်လည်ဖြစ်ပွားနေသည့် အဖြစ်မှန်လွန်ခေတ်တွင် အဖြစ်မှန်စစ်ဆေးသူများအတွက် ၎င်းတို့၏ အလုပ်ကို အေးအေးဆေးဆေး စစ်ဆေးရန် ခက်ခဲပါသည်။
လတ်တလောနှစ်များတွင် အဖြစ်မှန် စစ်ဆေးခြင်းမှာ ပုံမှန်ဆိုသလို ဝေဖန်ခံနေရပါသည်။ ထို့အပြင် ၎င်းက အထူးသဖြင့် မဲပေးမှုများအတွက် စည်းရုံးလှုံ့ဆော်မှုကို လွဲမှားနေသည့်သတင်းများဖြင့် အရောင်ဆိုးခံခဲ့ရသည့် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းတွင် Brexit မဲပေးမှုနှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ဒေါ်နယ်ထရန့်၏ ရွေးကောက်ပွဲတို့အပေါ် ကြီးမားသော သက်ရောက်မှု မရှိခဲ့ပါ။